Зерттеушілер себеп-салдарлық қатынастарды қалай анықтайды?
Қарапайым эксперимент - бір зерттеуші бір айнымалының өзгеруі басқа айнымалы мәндегі өзгерістерге әкелуі мүмкін, басқаша айтқанда, себеп-салдарын анықтау үшін жиі пайдаланылады. Жаңа дәрі-дәрмектің тиімділігіне қарап, қарапайым экспериментте, мысалы, зерттеуге қатысушыларға екі топтың біріне кездейсоқ тағайындалуы мүмкін: олардың біреуі бақылау тобына айналады және емделмейді, ал екінші топ эксперименталды топ болады зерттелетін емді қабылдайды.
Қарапайым эксперименттің элементтері
Қарапайым эксперимент ауыр негізгі элементтерден тұрады:
- Тәжірибелік гипотеза. Бұл емдеудің әсер етуі мүмкін екенін болжайтын мәлімдеме, сондықтан әрдайым себеп-салдарлық мәлімдеме ретінде тұжырымдалады. Мысалы, зерттеушілер гипотезаны мынадай түрде айтуы мүмкін: «А ауруын емдеу А ауруының симптомдарының төмендеуіне әкеледі».
- Нөлдік гипотеза. Бұл эксперименталды емнің қатысушыларға немесе тәуелді айнымалыларға әсер етпейтіні туралы гипотеза . Емдеудің әсерін таба алмай, бұл нәтиже жоқ дегенді білдірмейді. Емдеу басқа экспериментке әсер ете алмайды.
- Тәуелсіз айнымалы . Экспериментпен басқарылатын емдеу айнымалысы.
- Тәуелді айнымалы . Бұл зерттеушілер өлшеген жауапқа қатысты.
- Басқару тобы. Бұл топқа кездейсоқ тағайындалатын, бірақ емделмейтін адамдар. Бақылау тобынан алынған өлшемдер эксперименталды топта емдеудің әсері бар-жоғын анықтау үшін салыстырылады.
- Эксперименттік топ. Зерттеушілердің бұл тобы тестілеуден өтуге болатын кездейсоқ таңдалған пәндерден тұрады.
Қарапайым эксперимент нәтижелерін анықтау
Қарапайым эксперименттен алынған мәліметтер жиналғаннан кейін, зерттеушілер эксперименталды топтың нәтижелерін емдеудің әсері бар-жоғын анықтау үшін бақылау тобына салыстырады. Әрқашан қателіктердің болуына байланысты екі ауыспалы арасындағы қатынастардың 100% сенімді бола алмайды. Мысалы, эксперименттің нәтижесіне әсер ететін ойынға белгісіз айнымалылар болуы мүмкін.
Бұл қиындыққа қарамастан, барынша маңызды қатынастар бар-жоғын анықтау жолдары бар. Бұл үшін ғалымдар инерциялық статистиканы - ғылымның саласын қолданады, ол халықтың өкілдік үлгісінен алынған шаралардың негізінде халық туралы түсіндірулерді қарастырады.
Емдеудің әсер етуін анықтаудың кілті - статистикалық маңыздылығын өлшеу. Статистикалық маңыздылық айнымалылар арасындағы қарым-қатынастың қарапайым мүмкіндікке байланысты емес екені және екі айнымалылар арасында нақты қарым-қатынас бар екені көрсетілген.
Статистикалық маңыздылығы жиі мынада:
p <0,05
Р0-ден аз р0-нің нәтижесі ықтималдықтың ықтималдылығына байланысты және бұл нәтижелерді алу ықтималдылығы бес пайыздан аз болатынын көрсетеді.
Статистикалық маңыздылықты өлшеудің әртүрлі тәсілдері бар. Қолданылатын эксперимент үшін пайдаланылған зерттеу үлгісінің түріне байланысты болады.